3 maja 2021 roku minęła 230. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja, która jest drugą konstytucją na świecie, po amerykańskiej z 1787 roku. Dzień ten został uznany świętem już w 1791 roku, ponownie po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Od 1946 roku aż do 1990 roku świętowanie 3 Maja było zakazane przez władze komunistyczne.
Autorami Konstytucji 3 Maja byli król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki i ks. Hugo Kołłątaj. Nie obeszło się bez przeszkód podczas obrad, w trakcie których uchwalono Konstytucję. W czasie obrad Sejmu Czteroletniego (1788–1792) wielu posłów, pracujących na zlecenie państw ościennych (Rosji, Prus czy Austrii), sprzeciwiało się powołaniu ustawy zasadniczej, gdyż pobierali jurgielt (niem. Jahrgeld – roczna pensja), czyli stałe łapówki. Jurgielt płaciła przede wszystkim caryca Katarzyna II zdrajcom w Polsce. Okazja do uchwalenia konstytucji nadarzyła się 3 maja 1791 roku, gdyż wielu jej przeciwników nie powróciło jeszcze z wielkanocnego urlopu. Sejm zatwierdził konstytucję, a król Stanisław August Poniatowski ją podpisał. Wprowadziła ona następujące zmiany w prawie:
- konstytucja wprowadzała trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą
- ograniczała immunitety prawne oraz przywileje szlachty zagrodowej, tak zwanej gołoty. Celem ograniczeń względem szlachty było zapobieżenie możliwości przekupstwa, biednego szlachcica przez agentów obcego państwa
- konstytucja potwierdzała też przywileje mieszczańskie nadane w akcie prawnym z 18 kwietnia 1791 roku. Według tego aktu, mieszczanie mieli prawo do bezpieczeństwa osobistego, posiadania majątków ziemskich, prawo zajmowania stanowisk oficerskich i stanowisk w administracji publicznej a także prawo nabywania szlachectwa. Miasta miały prawo do wysłania na Sejm 24 plenipotentów jako swoich przedstawicieli, którzy mieli głos w sprawach dotyczących miast. Akt ten obejmował pospólstwo opieką prawą i administracji rządowej
- konstytucja znosiła takie „narzędzia władzy szlacheckiej” jak liberum veto, konfederacje, sejm skonfederowany oraz ograniczała prawa sejmików ziemskich
- w dniu ustanowienia Konstytucji 3 Maja przestaje istnieć Rzeczpospolita Obojga Narodów a w jej miejsce zostaje powołana Rzeczpospolita Polska
- zniesiona zostaje też wolna elekcja, która w wieku XVIII w ogóle się nie sprawdziła, jej miejsce zastępuje władza dziedziczna, którą po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego miał przejąć władca z dynastii Wettynów
- aby czuwać nad bezpieczeństwem wprowadzono stałą armię, której liczebność miała sięgać 100 tysięcy żołnierzy, oraz ustanowiono podatki w wysokości 10% dla szlachty i 20% dla duchowieństwa – gołota, mieszczanie i chłopi byli zwolnieni z płacenia podatku
- katolicyzm został uznany za religię panującą, jednocześnie zapewniono swobodę wyznań, choć apostazja wciąż była uznawana za przestępstwo
- aby konstytucja była zawsze aktualna co 25 lat miał się zbierać Sejm Konstytucyjny, który miałby prawo zmienić zapisy w konstytucji.
Konstytucja 3 Maja przetrwała czternaście miesięcy. Magnateria często na zlecenie agentów pruskich czy rosyjskich nie mogła już kupczyć ustawami, czy zgłaszać liberum veto ustami przekupionych posłów. W związku z tym 27 kwietnia 1792 roku w Petersburgu zawiązała się konfederacja później nazwana targowicką (jest ona synonimem zdrady oraz zdrajców Polski). Należeli do niej Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski. Na ich „prośbę” połączone siły targowiczan 20 tysięcy i armii rosyjskiej w liczbie 97 tysięcy wkroczyły do Polski. Rzeczpospolita wystawiła łącznie 55–56 tysięcy żołnierzy. Mimo kilku wygranych bitew, kiedy wojska rosyjskie dotarły pod Warszawę, król zdecydował się na kapitulację i przyłączenie do targowiczan. W chwili kapitulacji wojska polskie nie były ani pobite, ani rozproszone, dysponowały pełnym uzbrojeniem i znacznymi zapasami amunicji. Jednak sen o wolności umarł na kolejny wiek, gdyż w 1793 roku Rosja i Prusy dokonały drugiego rozbioru Polski, a w 1795 roku trzeciego rozbioru, do którego przystąpiła także Austria.
Witaj Majowa Jutrzenko, znana też jako: Mazurek 3 Maja, Trzeci Maj, Trzeci maj Litwina – pieśń związana z Konstytucją 3 Maja. Zarówno autor słów jak i melodii nie jest znany. Wiadomo, że pieśń ta inspirowana była wierszem Rajnolda Suchodolskigo. Niektóre źródła podają, że melodię do tej pieśni patriotycznej skomponował sam Fryderyk Chopin. Również konkretna data powstania tej pieśni nie jest pewna, najprawdopodobniej był to rok 1831. Pieśń Witaj Majowa Jutrzenko to jedna z najpiękniejszych i zarazem najbardziej żwawych i wesołych patriotycznych pieśni.„Witaj Majowa Jutrzenko”
Witaj majowa jutrzenko
Świeć naszej polskiej krainie,
Uczcimy ciebie piosenką,
Która w całej Polsce słynie.
Witaj maj, trzeci maj,
U Polaków błogi raj.
Nierząd braci naszych cisnął,
Gnuśność w ręku króla spała,
A wtem trzeci maj zabłysnął -
I nasza Polska powstała.
Witaj maj, trzeci maj,
Wiwat wielki Kołłątaj!
Witaj dniu trzeciego maja,
który wolność nam zwiastujesz.
Pierzchła już ciemiężców zgraja.
Polsko, dzisiaj tryumfujesz!
Witaj maj, trzeci maj,
U Polaków błogi raj.
Ale chytrości gadzina
Młot swój na nas gotowała,
Z piekła rodem Katarzyna
Moskalami nas zalała.
Chociaż kwitł trzeci maj,
Rozszarpano biedny kraj.
Wtenczas Polak z łzą na oku
Smutkiem powlókł blade lice
Trzeciego maja co roku
Wspominał lubą rocznicę.
I wzdychał: Boże daj,
By zabłysnął trzeci maj!
Na ustroniu jest ruina,
W której Polak pamięć chował,
Tam za czasów Konstantyna
Szpieg na nasze łzy czatował.
I gdy wszedł trzeci maj
Kajdanami brzęczał kraj.
W piersiach rozpacz uwięziona
W listopadzie wstrząsła serce,
Wstaje Polska z grobów łona,
Pierzchają dumni morderce.
Błysnął znów trzeci maj
I już wolny błogi kraj!
Próżno, próżno, Mikołaju
Z paszcz ognistych w piersi godzisz,
Próżno rząd wolnego kraju
Nową przysięgą uwodzisz.
To nasz śpiew: wiwat maj!
Niech przepadnie Mikołaj!
O zorzo trzeciego maja!
My z twoimi promieniami
Przez armaty Mikołaja
Idziem w Litwę z bagnetami.
Wrogu, precz! Witaj maj
Polski i litewski kraj!
Zachęcam do wysłuchania tej patriotycznej pieśni: https://www.youtube.com/watch?v=SDO6h439wR8
Prezydencki minister prof. Krzysztof Szczerski poinformował, że ponad 30 przywódców z różnych państw złożyło na ręce Prezydenta RPAndrzeja Dudy gratulacje z okazji Święta Narodowego w 230. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. „W imieniu mieszkańców Stanów Zjednoczonych serdecznie pozdrawiam i gratuluję z okazji obchodzonego przez Polskę Święta Konstytucji” – napisał w depeszy gratulacyjnej Prezydent USA Joe Biden. Podkreślił, że od uchwalenia Konstytucji 3 Maja w 1791 r. Polacy stawali przed wieloma wyzwaniami, ale „wytrwali, by stać się silniejszymi i bardziej odpornymi, dając nadzieję i inspirację ludziom na całym świecie”.
Z kolei Prezydent Niemiec Frank-Walter Steinmeier zaznaczył, że uchwalona przez polski Sejm na Zamku Królewskim w Warszawie Konstytucja 3 Maja jest „kamieniem milowym w dziejach Europy”. Jak zauważył, „była ona pierwszą nowoczesną konstytucją na kontynencie europejskim i wyrazem przemian społeczno-politycznych dokonujących się w dobie oświecenia”, a także „utorowała drogę systemowi wartości liberalno-demokratycznych Europy, które stanowią podstawę naszej dzisiejszej Unii Europejskiej”.
Gratulacje nadesłał także Prezydent Rosji. „Proszę przyjąć życzenia z okazji Święta Narodowego Polski – dnia Konstytucji 3 maja. Życzę Panu zdrowia i sukcesów, a wszystkim obywatelom Polski – pomyślności i rozkwitu” – napisał w depeszy gratulacyjnej Władimir Putin.
Natomiast przywódca Chin Xi Jinping wskazał w depeszy gratulacyjnej, że „od ubiegłego roku, kiedy Chiny i Polska pomagają sobie wzajemnie, ramię w ramię walczą z epidemią, nasze relacje dwustronne nieustannie się rozwijają, a nasza współpraca pragmatyczna dostała nowe życie”.
Andrzej Mocarski
Bibiografia:
Łojek J., „Geneza i obalenie Konstytucji 3 Maja”, Lublin 1986.
„Konfederacja targowicka”, w: „Encyklopedia szkolna – Historia”, Warszawa 1995.
http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/kpol/1791.html
https://www.youtube.com/watch?v=SDO6h439wR8
https://www.polskatradycja.pl/historia-polski/wydarzenia/konstytucja-3-maja.html
https://projektblonie.pl/swieto-narodowe-trzeciego-maja-postaci-historyczne-na-obrazie-jana-matejki/
http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/kpol/1791.html (pełny tekst Konstytucji 3 Maja)
https://www.prezydent.pl/kancelaria/bpm/aktualnosci/wydarzenia-/art,18,przywodcy-usa-chin-niemiec-i-rosji-przyslali-gratulacje-z-okazji-swieta-konstytucji-3-maja.html